Wil je daar dan weer meer van begrijpen, dan moet je ook oog hebben voor de geschiedenis van de afgelopen drieduizend jaar. Ja, de tijd waarin de Bijbel is ontstaan. Oorlog en geweld, volk tegen volk, stam tegen stam, coalities en vijandschap, veldslagen en aanslagen, ze gaan zonder ophouden door onze geschiedenis heen. Maar waar moeten we heen als we het lijden van vandaag niet aan kunnen zien? Als we niet kunnen kiezen tussen steun voor Palestijnen door Israël in Gaza opgesloten en afgesloten, of steun voor een door gruwelijk terrorisme getroffen Israël dat zoekt naar de vijand die dit gedaan heeft. Hamas is de lachende derde. Weer is het gelukt om met brute terreur de wereld in vlam te zetten. Ik wil hier komen met een ánder perspectief.

Juist in tijden van oorlog en kwaad, als de kranten en de media niets dan geweld, puinhoop en verdriet laten zien, neemt vaak in het verborgene toch ook het goede toe: mensen die ongezien hun leven voor elkaar wagen, die verbinding zoeken, mensen die zich verzetten tegen polarisatie, onrecht en de oorlogstaal. Mensen die anderen in bescherming nemen, soms zelfs een vijand. Zo zijn er Palestijnen en Israëliërs die zich inzetten voor vrede. Ze halen zelden het nieuws. Ze worden door landgenoten met de nek aangekeken en van verraad beschuldigd. Zo zij er ook Oekraïense en Russische pacifisten, voor hen hetzelfde verhaal, ze halen het nieuws ook niet. Waarom niet? Omdat ze niet tot de ‘grote invloedrijke’ spelers in een conflict behoren. Ze zijn niet ‘machtig’, maar ‘machteloos’, en dus niet nieuwswaardig.

Wacht even, dat ‘machteloos’ klinkt niet goed. Ja, ze zijn ‘zonder macht’, ze sluiten zich niet aan bij één van de strijdende machten, vechtend voor een oplossing, maar zoeken een derde weg, en zo houden zich staande te midden van de botsende krachtenvelden en machtsbelangen, ze moeten bij zichzelf de neiging tot wraak onderdrukken als ook zij zich geraakt weten door geweld. Waarom zouden we dan niet zeggen: ze zijn ‘vrij van macht’, in plaats van ‘machteloos’. Kan ‘machteloos’ ook een goede betekenisvolle kant hebben? De beelden die ons nu zo raken, kúnnen ook ons doen instappen in dit machtsveld: op 7 oktober riepen we dan verontwaardigd: Stop die terroristen van Hamas! Nu roepen we naar Israël: Stop de onmenselijke situatie en het geweld in Gaza. Zo springen we opgewonden van verontwaardiging van tragedie naar tragedie. Facebook staat er vol mee.

Maar je kunt ook gewoon geraakt zijn en verdrietig. Je machteloos voelen. Denk dan ook eens aan dat beeld dat machteloos dus ook ‘machtsvrij’ kan zijn. Niet een oplossing hebben, maar een diep verdriet om wat wij mensen elkaar steeds weer aandoen. Zo kun je medemens zijn die kan meevoelen met ieder slachtoffer, met ieder verlies. Een Gazaan is niet minder dan een Israëli, een Jood niet minder dan een Moslim, een vrouw niet meer dan een man, beroemd en machtig niet meer dan onbekend. Zo kan er een ‘tussenpartij’ groeien, tussen partijen die strijden. En als die partij groot genoeg is, dan verdwijnt de brandstof waardoor een oorlog gevoed wordt.

Machteloos durven zijn, is zo denk ik, een onlosmakelijke kant van pacifisme; het is durven geloven in de zachte krachten, juist in een wereld die alleen respect voor spierballen en wapens lijkt te hebben. Terwijl we weten dat raketten niet voor een ‘thuis’ zorgen. Met wapens kun je geen baby’s verzorgen of kinderen opvoeden. Wij leven allemaal dankzij de zorg van de mensen om ons heen. We beginnen ons leven machteloos, en eindigen machteloos. Waarom lijkt daar tussen dan alleen de strijd om macht belangrijk, als alleen wat op liefde is gebouwd ons kan overleven. Die ‘machtsvrijheid’ die ‘machteloosheid’, die maakt dat je je met álle mensen verbonden voelt, houd je alleen vol door een vertrouwen, een geloof, dat de grond van ons menselijke samenleven ten diepste ‘vrede’ is, en niet ‘strijd’.

Ik zal eerlijk zijn: daar moet je een beetje ‘gek’ voor zijn. Misschien is het wel zoiets als wat Baron van Münchhausen deed toen hij zichzelf met zijn paard aan zijn eigen haren uit het moeras tilde. Maar het is het waard. Onze voorouders deden het met de bijbelverhalen zo: we zijn begonnen in, en bedoeld voor het paradijs van vrede en geluk, maar we zijn er uit gekieperd. Onze eigen macht en kracht gaat ons er niet terug brengen, maar vrede die afhankelijk en machteloos durft te zijn, wél.

Geschreven door Tom de Haan (Stadsdominee)